Inhoud
De windstromen van de planeet kunnen fit en onvoorspelbaar zijn, vooral op de kleine schaal: een plotselinge windvlaag die langs een berghelling veegt, een tornado los van een donderkop, een kleine wervelwind veroorzaakt door een kiezelsteen op een wad.
Wereldwijde windpatronen zijn echter iets geordender, zelfs in hun seizoensgebonden variaties. Op grote hoogten blazen ze meestal oostelijk over de tropen en de polen en elders in het westen. Verschillende grote windgordels hebben een grote invloed op het klimaat.
Grootschalige soorten wind
Wind, die in principe horizontale lucht beweegt, komt voort uit variaties in luchtdruk, voornamelijk als gevolg van differentiële verwarming van de planeet door de zon. Hoewel het theoretisch waar is dat wind van een gebied met hoge druk naar een gebied met lage druk stroomt, zorgen modificerende factoren voor een meer gecompliceerde situatie in de praktijk.
Het Coriolis-effect - de impact van de draaiing van de aarde - buigt windstromen naar rechts op het noordelijk halfrond en naar links op het zuidelijk halfrond. Wrijving zorgt ondertussen voor weerstand op oppervlaktewinden.
De grote planetaire windgordels worden geassocieerd met brede patronen van wereldwijde atmosferische circulatie die hoofdzakelijk in gang worden gezet door het warmteoverschot van de tropen en het warmtetekort van de polen.
De transacties
Door geografische omvang en consistentie zijn de passaatwinden misschien wel de belangrijkste van de aarde.Deze westelijke wind waait in de richting van de evenaar vanuit de subtropische hoogtepunten, samenvoegend in de bewolkte equatoriale gordel genaamd de Intertropische convergentiezone. Zoals hun naam suggereert, hebben de passaatwinden een enorme rol gespeeld in de menselijke geschiedenis door transoceanische handel en exploratie te faciliteren.
Ze verdampen grote hoeveelheden vocht van het oceaanoppervlak; wanneer ze omhoog worden geschoven door ruige topografie - zoals op vulkanische eilanden - kunnen ze enorme hoeveelheden regenval veroorzaken. De transacties zijn ook opmerkelijk als primaire leidingen voor tropische cyclonen. In een paar uithoeken van de wereld, met name Zuid-Azië, wordt de normale passaatwindstroom gewijzigd door moessons.
De Westerlies
Lucht die op de evenaar en migrerende poleward stijgt, wordt door het Coriolis-effect gezwaaid en door het behoud van hoekmomentum in de westelijke winden geleid, de grote weersvormende winden van de middelhoogten.
Vanwege de bolvorm van de planeet, domineren de westelijke breedtegraden niet zo'n groot gebied als de handel. En omdat een groot deel van hun territorium over land is - met zijn topografische windingen en wilde temperatuurschommelingen - zijn ze minder consistent in de buurt van het aardoppervlak.
Op grote hoogten vormen twee jetstreams - snel bewegende windtrechters - het hart van de westelijke winden: de pool- en subtropische stralen. De poolstraal, ruwweg de grens markerend tussen koude lucht poleward en warmere lucht evenaar-afdeling, is meestal belangrijker in termen van oppervlakteweer.
Oscillaties in de westelijke golven die Rosby-golven worden genoemd, kunnen ijskoude poollucht goed de gematigde zone in trekken. Terwijl orkanen en tyfoons langs de banen slingeren, transporteren de westelijke winden vaak stormachtige extratropische cyclonen over de middelste breedten.
De Polar Easterlies
Meestal koud en uitgedroogd, regeren de poolpasen in de breedtegraden tussen 60 graden en de hogedrukcellen die op beide polen zitten. Vooral de poolstreken van het noordelijk halfrond vertonen aanzienlijke seizoensvariaties, die aanzienlijk verzwakken in de korte Arctische zomer.
De grens tussen de polaire oostelijke en westelijke westelijke breedtegraden - het polaire front - wordt gekenmerkt door de subpolaire dieptepunten, die zich uitstrekken van ongeveer 50 tot 60 graden van breedte. Deze vluchtige grenzen zijn grote stormfabrieken.