Inhoud
- De theorie van de platentektoniek
- Uiteenlopende grenzen
- Convergente grenzen
- Transformeer foutgrenzen
- Plaatgrenszones
De aardkorst is een dynamische en evoluerende structuur, een feit dat duidelijk is wanneer aardbevingen toeslaan en vulkanen uitbarsten. Jarenlang hadden wetenschappers moeite om de aardbeweging te begrijpen. In 1915 publiceerde Alfred Wegener zijn nu beroemde boek 'The Origins of Continents and Oceans', waarin de theorie van continentale drift werd gepresenteerd. Zijn theorie werd destijds dichtgegooid door reguliere wetenschappers, maar eind jaren zestig werd zijn theorie grondig geaccepteerd. Het legde de basis voor de moderne theorie van de platentektoniek; een theorie die beschrijft dat de aardkorst uit meerdere platen bestaat. Tegenwoordig zijn die platen grondig bestudeerd en zijn vier soorten tektonische plaatgrenzen, gebieden waar de platen samenkomen, beschreven.
De theorie van de platentektoniek
De huidige theorie over hoe de continenten op aarde op hun huidige locaties zijn gekomen, wordt de theorie van de platentektoniek genoemd. De theorie stelt dat de aardkorst uit ongeveer 12 platen bestaat, delen van de aardkorst die op de vloeibare rotsmantel drijven die er net onder ligt. Hoewel plaattektoniek gebaseerd is op de Wegeners-theorie van continentale drift, werd het mechanisme voor plaatbeweging veel later ontwikkeld en is het tot op de dag van vandaag een veld van actief onderzoek. Het is nu duidelijk dat de kracht die de platen beweegt afkomstig is van de beweging van de vloeistofmantel. Heet vloeibaar gesteente stijgt diep uit de kern van de aarde, koelt af naarmate het het oppervlak bereikt en zakt terug naar beneden, waardoor gigantische cirkelvormige convectiebanden ontstaan. Afzonderlijke stromingen verplaatsen de platen, wat resulteert in de dynamische beweging van de aardkorst.
Uiteenlopende grenzen
Uiteenlopende plaatgrenzen treden op wanneer twee platen van elkaar wegtrekken. Dit resulteert in een zogenaamde kloofzone, een gebied dat wordt gedefinieerd door hoge vulkanische activiteit. Terwijl de platen uit elkaar trekken, komt nieuwe korst, in de vorm van vloeibare lava, vrij diep uit de aardkorst. Een beroemde kloofzone op het land is de Hoorn van Afrika. Hier wordt de hoorn weggetrokken uit de rest van Afrika, wat resulteert in een diepe kloof, die zich op plaatsen begint te vullen met water en grote kloven vormt. Een andere, de Mid-Atlantische Rug, is een diepe onderwater-kloofzone, waar nieuwe oceanische korst uit de kloof oprijst en een nieuwe oceaanbodem vormt. Beide zijn plaatsen van regelmatige en intense vulkanische activiteit.
Convergente grenzen
Convergente tektonische plaatgrenzen treden op waar twee platen samenkomen. In het geval van een zware oceaanbodem die een lichtere continentale plaat ontmoet, wordt de oceaanbodem onder de continentale gedwongen. Dit creëert een steile en zeer diepe oceaangeul dichtbij het continentale plat. Hoge bergketens worden geassocieerd met subductiezones. Het Andesgebergte in Zuid-Amerika is bijvoorbeeld aangelegd en blijft groeien door de onderdrukking van de oceaanplaat van Nazca onder de continentale Zuid-Amerikaanse plaat. Als de convergente plaatgrens zich echter tussen twee continentale platen bevindt, wordt geen van beide onderworpen. In plaats daarvan worden de twee platen in elkaar geschoven en wordt materiaal naar boven en opzij geduwd. Dit is het geval van de convergente tektonische plaatgrens tussen Azië en India. Waar de twee platen elkaar ontmoeten, heeft de gigantische Himalaya zich gevormd. Deze bergen blijven stijgen vandaag als de twee platen verder in elkaar duwen.
Transformeer foutgrenzen
Sommige platen schuiven gewoon langs elkaar, vormen een transformatiefout of transformeren eenvoudig de grens. Transform foutgrenzen worden meestal gevonden op de oceaanbodem, waar twee oceanische platen langs elkaar glijden. De San Andreas-fout in Californië is een zeldzaam type transformatiegrens die op het land voorkomt. Deze zones worden gekenmerkt door ondiepe aardbevingen en vulkanische bergkammen.
Plaatgrenszones
Tektonische plaatgrenzen die niet netjes in een van de bovenstaande tektonische grenstypen vallen, worden plaatgrenszones genoemd. Deze grenszones hebben vervorming van de plaatbeweging die optreedt over een breed gebied of riem. Het Middellandse Zee-Alpengebied tussen de Euraziatische en Afrikaanse platen is een goed voorbeeld van een plaatgrenszone. Hier zijn verschillende kleinere fragmenten van platen, microplaten genaamd, ontdekt en beschreven. Deze gebieden hebben gecompliceerde geologische structuren, zoals vulkaan- en aardbevingszones, verspreid over een groot gebied.