Inhoud
Verwering en erosie, samen met het door zwaartekracht aangedreven effect dat massa-verspilling wordt genoemd, zijn de fundamentele processen waardoor rots wordt afgebroken en verwijderd, gezamenlijk denudatie genoemd. Het belangrijkste middel bij zowel verwering als erosie is water, zowel in vloeibare als in vaste toestand. Van licht verzuurd grondwater dat knaagt aan kalksteen tot een enorme, kokende rivier die in de bodem scheurt, water ontmantelt de continenten, zelfs als ze zijn opgebouwd door afzetting, vulkanische en tektonische actie.
Verwering versus erosie
Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen verwering en erosie, die soms ten onrechte worden omgezet. Verwering is een handeling van het breken van stenen of het rotten van stenen, hoofdzakelijk op zijn plaats; het gaat niet om aanzienlijk transport van de resulterende fragmenten. Erosie verwijst naar een actie op grotere schaal waarbij steen wordt verwijderd en getransporteerd. In de massale verspilling verplaatst ondertussen zwaartekracht rotsfragmenten naar beneden door hellingen; het is meestal het tussenstadium tussen verwering en erosie.
Verwering via water
Water is nauw betrokken bij enkele van de meest voorkomende en belangrijke vormen van verwering. Het samenspel tussen zijn vloeibare en vaste vormen bewerkstelligt mechanische verwering door bevriezing: water dringt in spleten en voegen door in rots en bevriest daarbinnen als de temperatuur daalt. Omdat water uitzet wanneer het verandert in vast ijs, wriegt het de zijkanten van de breuk verder uit elkaar. Dit geeft op zijn beurt diepere toegang tot het vloeibare water zodra het ijs smelt. Deze cyclus gaat meedogenloos door, breidt zich uit en breekt uiteindelijk platen en brokken rots af. Een soortgelijk, hoewel minder belangrijk proces - zoutwiggen - vindt plaats in droge klimaten waar water in rotsfracturen verdampt en zoutkristallen achterlaat die uitzetten en druk uitoefenen. Water is een primair medium van chemisch verwering, waarin gesteente op zijn mineraalniveau wordt veranderd - zoals door oxidatie of carbonatatie, waarbij opgeloste zuurstof of koolstofdioxide in water respectievelijk in wisselwerking staat met en verandert van gesteente mineralen.
Erosie via water
Water is veruit de belangrijkste wereldwijde agent voor erosie. In zijn solide vorm, als gletsjerijs, is het zeker een indrukwekkende, bulldozerkracht, die verantwoordelijk is voor het snijden van bergtoppen in scherp getande hoorns, arête richels met mesranden en enorme cirque bassins terwijl laaglanden worden verwoest en schuren van lakebedden. Maar bewegend water - van kortstondige beekjes en keien-kletterende rivieren tot beukende oceaangolven - werkt op een veel grotere collectieve schaal, steekt hellingen op en schuurt canyons en kanalen uit terwijl zandbanken worden afgebroken en zeekliffen worden gesneden. De actie van een rivier is nauw verbonden met verwering en massale verspilling, omdat veel van zijn erosieve werk de producten van die operaties wegvoert.
Overige agenten
Andere middelen en processen naast water kunnen verwering en erosie bewerkstelligen. Afschilfering is een manifestatie van verwering waarbij platen of platen steen van een ouderkoepel of rotsblok afglijden, vaak waargenomen in graniet. Geologen zijn het niet helemaal eens over wat exfoliatie veroorzaakt - chemische verwering via water is een mogelijkheid - maar veranderingen in druk of temperatuur als een opdringerige massa van rots wordt blootgesteld door erosie zijn verondersteld. Biologische verwering omvat de invloed van levende organismen op het breken van stenen. Korstmossen, die symbiotische associaties van algen en schimmels die vaak kale steen koloniseren, kunnen mineralen uit rots uitlogen en verzwakken, en minuscule deeltjes wegslijpen door uit te zetten en samen te trekken met bevochtiging en drogen. Wind kan een opmerkelijk middel zijn voor erosie, schurende rotsen met zwevende deeltjes en het verwijderen van grondlagen zand en slib.